Schuytgraaf als lappendeken van VINEX-architectuur

Zoals de meeste grote en middelgrote steden beschikt Arnhem over een zogeheten VINEX-locatie. Een locatie aan de rand van de stad waar grootschalige woningbouw plaatsvindt. De naam is een verwijzing naar de Vierde Nota Ruimtelijke ordening Extra, waarin het beleid om op dergelijke locaties grootschalige woningbouw te plegen wordt geïntroduceerd. In 2002 begon men in Arnhem te bouwen aan de wijk Schuytgraaf. Op niet minder dan vijf kilometer afstand van het Arnhemse centrum moesten in iets meer dan tien jaar ruim 6.200 woningen verrijzen, goed voor 15.000 (nieuwe) Arnhemmers.

VINEX-wijken hebben een slechte reputatie bij veel liefhebbers van architectuur en stedenbouw. Zo zouden ze te eenvormig zijn qua architectuur en bewoners. Het resultaat is volgens hen een fantasieloze slaapstad. Een wijk waar het doodstil is, behalve wanneer ’s ochtends en ’s avonds respectievelijk de grote uit- en intocht van auto’s vol met werkenden plaatsvindt en wanneer de scholen uitgaan. De spaarzame jongeren die er wel wonen vervelen zich en zorgen voor overlast. Wanneer vijftien jaar later de grote uittocht van jongeren plaatsvindt, blijft de wijk vergrijsd achter.

Schuytgraaf wordt gebouwd met de lessen van de eerste generatie VINEX-wijken in het achterhoofd. In plaats van een eenvormige wijk te bouwen, heeft men er voor gekozen om de wijk te verdelen in 26 kleine deelgebieden, waar in elk daarvan een uniek wijkje zal worden opgetrokken dat qua stijl geheel verschilt van de rest. Zo zijn er inmiddels onder meer een Amerikaanse wijk, een vestingstad en een tuindorp gerealiseerd. Ook is er een wijkje opgetrokken naar het voorbeeld van de Amsterdamse school.

Opvallend bij alle thema’s waarvoor wordt gekozen is dat er steeds vaker wordt teruggrepen naar vroeger. Waar de eerste generatie VINEX-woningen uit vrijwel uitsluitend ruim opgezette eengezinswoningen bestond met daaromheen een al even ruime tuin, is er nu steeds meer sprake van variatie. Er worden meer appartementen en seniorenwoningen gebouwd, maar ook wordt het concept van de ruime eengezinswoning steeds vaker losgelaten. Zo kennen wijken als Vestingstad en Singelkwartier een hoge bebouwingsdichtheid met vaak kleine (voor)tuintjes. Ook wordt er steeds vaker teruggegrepen op de architectuur van de jaren 30’ van de vorige eeuw – de woningen die toen gebouwd zijn, zijn nog steeds immens populair.

Inmiddels zijn de prognoses voor de Schuytgraaf flink bijgesteld. Waar men er eerst van uitging dat de gehele wijk af zou zijn in 2014, heeft men dat moeten bijstellen naar 2024. De crisis op de woningmarkt eist zijn tol.